Migranti in transito e politiche migratorie sulla rotta dei Balcani occidentali: focus su Albania, Kosovo e Montenegro

Titolo Rivista MONDI MIGRANTI
Autori/Curatori Shkelzen Hasanaj
Anno di pubblicazione 2023 Fascicolo 2023/1 Lingua Italiano
Numero pagine 26 P. 121-146 Dimensione file 313 KB
DOI 10.3280/MM2023-001007
Il DOI è il codice a barre della proprietà intellettuale: per saperne di più clicca qui

Qui sotto puoi vedere in anteprima la prima pagina di questo articolo.

Se questo articolo ti interessa, lo puoi acquistare (e scaricare in formato pdf) seguendo le facili indicazioni per acquistare il download credit. Acquista Download Credits per scaricare questo Articolo in formato PDF

Anteprima articolo

FrancoAngeli è membro della Publishers International Linking Association, Inc (PILA)associazione indipendente e non profit per facilitare (attraverso i servizi tecnologici implementati da CrossRef.org) l’accesso degli studiosi ai contenuti digitali nelle pubblicazioni professionali e scientifiche

Il saggio proposto affronta la trasformazione delle rotte migratorie che attraversa-no i Balcani occidentali, con particolare attenzione a ciò che è accaduto e sta accadendo in Albania. Si tratta di caso emblematico perché´ in conseguenza dei recenti sviluppi della rotta dei Balcani occidentali, questo Paese, tradizionalmente realtà di emigrazione si è trasformato sia in Paese "di transito" sia in Paese "di destinazione" per un numero significativo di migranti. Per analizzare il fenomeno, ho scelto il caso degli Muxhahedin e degli Afgani in Albania. Si tratta di due comunità arrivate in Albania a seguito degli accordi tra il governo albanese e quello degli Sta-ti Uniti (in attesa di un loro viaggio definitivo). Il presente saggio muove da una duplice analisi, da un lato, vuole spiegare come le politiche di accoglienza influenzano il corso dei movimenti migratori nel Paese; dall’altro lato, propone una ricer-ca dei complessi flussi migratori irregolari nel paese, attraverso una doppia compa-razione interna tra "migrazioni irregolari in transito" e "le migrazioni regolari in transito". Alcune delle domande da affrontare sono: perché alcune realtà stanno diventando paesi di prima accoglienza? Perché le migrazioni in transito scelgono la rotta albanese? Perché i migranti prima di raggiungere la destinazione finale ri-mangono in transito e come vivono questa condizione? Quali sono le sfide politiche che stanno e devono affrontare i paesi di transito e quelli di destinazione? A quale categoria appartengano i migranti, quali sono le loro prospettive, rimanere nel Paese? Sulla base di una ricerca etnografica e di campo in territorio albanese cercheremo di dare risposte alle domande sopracitate.;

Keywords:rotta balcanica; migrazioni di transito; politiche migratorie; Albania; Montenegro; Kosovo.

  1. Consiglio europeo (2020). Dichiarazione di Zagabria, 6 maggio 2020; -- https://www.consilium.europa.eu/media/43784/zagreb-declaration-it-06052020.pdf
  2. Consiglio europeo (2016). Comunicato stampa - Dichiarazione UE-Turchia, 18 marzo 2016; -- https://www.consilium.europa.eu/it/press/press-releases/2016/03/18/eu-turkey-statement/
  3. Cornelius W.A., Martin P.L. and Hollifield, J.F. (1994), Controlling Immigration. A Global Perspective. Stanford (CA): Stanford University Press.
  4. Corte dei Conti europea (2018). Il fondo fiduciario dell’UE per l’Africa: uno strumento di emergenza flessibile ma non sufficientemente mirato; -- https://www.eca.europa.eu/it/Pages/NewsItem.aspx?nid=11356
  5. DCAM – MIA (Republic of Kosovo, Department of Citizenship Asylum and Migration – Ministry of Internal Affairs) (2020). Annual Statistical Report, 2019; -- http://mpb.rks-gov.net/Uploads/Documents/Pdf/EN/35/WEB_Raport_2019_English_e-pdf
  6. Düvell F. (2014). Transit Migrations in the European Migration Spaces: Politics, Determinants and Dynamics. In: Düvell F, Molodikova I. and Collyer M., eds., Transit Migration in Europe. Amsterdam: Amsterdam University Press.
  7. Euronews (2021). EU migration chief urges Frontex to clarify pushback allegations; -- https://www.euronews.com/2021/01/20/eu-migration-chief-urges-frontex-to-clarify-pushback-allegations
  8. Euronews (2020). Accordo Serbia-Kosovo e ambasciate di Belgrado e Pristina a Gerusalemme: doppio successo per Trump; -- https://it.euronews.com/2020/09/05/accordo-serbia-kosovo-e-ambasciate-di-belgrado-e-pristina-a-gerusalemme-successo-per-trump
  9. Euronews (2019). Mini zona Schengen per i Balcani occidentali (ma non per tutti); -- https://it.euronews.com/2019/11/10/mini-zona-schengen-per-i-balcani-occidentali-ma-non-per-tutti
  10. Europol (2020). European Migrant Smuggling Centre - 4th Annual Report 2020; -- https://www.europol.europa.eu/sites/default/files/documents/emsc_4th_annual_activity_report_-_2020.pdf
  11. Europol-Frontex-EASO (2020). Tackling Migrant Smuggling in the Western Balkans. Illegal immigration along Western Balkan Route and neighbouring countries, July 2018 -June 2019; -- https://www.statewatch.org/media/documents/news/2020/feb/eu-europol-frontex-easo-wb-smuggling-report.pdf
  12. Consiglio dell’Unione europea (2020). Decisione (UE) 2020/729 del Consiglio del 26 maggio 2020 relativa alla conclusione dell’accordo sullo status tra l’Unione europea e il Montenegro riguardante le azioni dell’Agenzia europea della guardia di frontiera e costiera in Montenegro; https://op.europa.eu/it/publication-detail/-/publication/d4e9122a-a55c-11ea-bb7a-01aa75ed71a1
  13. Commissione europea (2011). Comunicazione della Commissione al Parlamento Europeo, al Consiglio, al Comitato Economico e Sociale Europeo e al Comitato delle Regioni – L’approccio globale in materia di migrazione e mobilità; -- https://eur-lex.europa.eu/legal-ontent/IT/TXT/PDF/?uri=CELEX:52011DC0743
  14. Commissione europea (2015a). Comunicazione della Commissione al Parlamento Europeo, al Consiglio, al Comitato Economico e Sociale Europeo e al Comitato delle Regioni - Agenda Europea sulla Migrazione; -- https://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/PDF/?uri=CELEX:52015DC0240
  15. Commissione europea (2016). Comunicazione della Commissione al Parlamento Europeo, al Consiglio Europeo e al Consiglio. Prima relazione sui progressi compiuti nell'attuazione della dichiarazione UE-Turchia; -- https://ec.europa.eu/transparency/documents-register/detail?ref=COM(2016)231&lang=it
  16. Commissione europea (2019b). Comunicazione della Commissione al Parlamento Europeo, al Consiglio Europeo e al Consiglio. Relazione sullo stato di attuazione dell'agenda europea sulla migrazione; -- https://eur-lex.europa.eu/legal-content/IT/TXT/PDF/?uri=CELEX:52019DC0481&from=EN
  17. Commissione europea (2020d). Commission Staff Working Document – Kosovo 2020 Report; -- https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/default/ files/kosovo_report_2020.pdf
  18. Commissione europea (2020b). Commission Staff Working Document - Montenegro 2020 -- Report; https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/default/ files/montenegro_report_2020.pdf
  19. Collyer M., Düvell F, de Haas H. and Molodikova I. (2014). Introduction.Transit Migrations and European Spaces. In: Düvell F, Molodikova I. and Collyer M., eds., Transit Migration in Europe. Amsterdam: Amsterdam University Press.
  20. Clementi A. e Saccora D. (2016). Lungo la rotta Balcanica: viaggio nella storia dell’umanità del nostro tempo. Modena: Infinito Edizioni.
  21. CIF-WB6 (Chamber Investment Forum – Western Balkan 6) (2019). Serbia And North Macedonia open integrated border crossing for better regional cooperation; -- https://www.wb6cif.eu/2019/08/27/serbia-and-north-macedonia-open-integrated-border-crossing-for-better-regional-cooperation/
  22. CIA (2021c). Montenegro. In CIA World Factbook; -- https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/montenegro
  23. CIA (2021b). Kosovo. In CIA World Factbook; -- https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kosovo
  24. CIA (2021a). Albania. In CIA World Factbook; -- https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/albania
  25. Chesnais J.-C. (1986). La transition démographique: Etapes, formes, implications économiques. Paris: Presses Universitaires de France.
  26. CeSPI (Centro Studi di Politica Internazionale) (2021). Approfondimento n. 1/aprile 2021. Frontex: sicurezza e respingimenti di migranti ai confini dell’Unione Europea; -- https://www.cespi.it/sites/default/files/osservatori/allegati/approfondimento1_frontex_lunardininasi.pdf
  27. Castles S. and Miller M.J. (1993). The age of migration: International population movements in the modern world. Houndmills: Macmillan.
  28. Castles S. (2004). The Factors That Make and Unmake Migration Policies. The International Migration Review, 38, 3: 852-884.
  29. Cantat C. (2021). Refugee Solidarity Along the Balkan Route. Journal of Refugee Studies, 34, 2, 1348:1369; --
  30. BRMC (Balkan Refugee and Migration Council) (2020). Common Western Balkan Migration Policy: Borders and Returns. Regional Policy Paper II; -- https://www.grupa484.org.rs/h-content/uploads/2020/11/BRMC-Policy-Paper-II-grupa-484.pdf
  31. Bonnici Bennet M. (2018). The Refugee Crisis and the EU’s Externalisation of Integrated Border Management to Libya and Turkey. EU Diplomacy Papers 6/2018, College of Europe.
  32. Augustava’ K. and Sapoch J. (2020). Border Violence as Border Detterrence. Movements. Journal for critical migration and border regime studies, 5: 219-231.
  33. Akhil Gupta and James Ferguson (1997). Culture, Power, Place: Explorations in Critical Anthropology. Duke University Press.
  34. AHC (Albanian Helsinki Committee) (2020). Raport Monitorimi - Mbi Tëdrejtat dhe Liritëe Emigrantëve, Azilkërkuesve dhe Refugjatëve Nëshqipëri; -- https://ahc.org.al/wp-content/uploads/2020/03/Raport-monitorimi_Mbi-te-drejtat-dhe-lirite-e-emigranteve-azilkerkuesve-dhe-refugjateve-ne-Shqiperi_compressed.pdf
  35. ADL Zavidovici (2019). No Man’s Land. Rafforzamento dei confini, vita nei “temporary reception camps” e nuovi movimenti – Aprile 2019; -- https://www.adl-zavidovici.eu/2019/04/18/no-mans-land-la-nuova-rotta-balcanica-bosnia-erzegovina-laggiornamento-aprile/
  36. Eurostat (2021). Citizenships of first-time asylum applicants (non-EU-27 citizens), EU-27, 2018 and 2019, 2020; -- https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Asylum_statistics
  37. Statewatch (2019). EU: Ministerial statement on "migration challenges" keeps focus on control measures; -- https://www.statewatch.org/news/2019/june/eu-ministerial-statement-on-migration-challenges-keeps-focus-on-control-measures/
  38. Stege U. (2019). Esternalizzazione delle politiche migratorie dell’Unione Europea: focus su alcuni Paesi del Maghreb. In: Molfetta M. e Marchetti C., a cura di, Il diritto d’asilo. Report 2019. Todi: Tau; -- https://www.migrantes.it/wp-content/uploads/sites/50/2019/11/04_cap2.pdf
  39. Stocchiero A. (2018). L’esternalizzazione della politica migratoria europea per salvare l’Unione. In: Frigeri D. e Zupi M., a cura di, Dall’Africa all’Europa, la sfida politica delle migrazioni. Roma: Donzelli.
  40. UNHCR (2021). Montenegro - An overview of how the Global Compact on Refugees is being turned into action in Montenegro; -- https://globalcompactrefugees.org/article/montenegro
  41. UNHCR (2020). RBE - Western Balkans - Asylum Statistics - Summary of key trends observed as of 31 December 2019; -- https://data2.unhcr.org/en/documents/download/73833
  42. UNHCR (2019a). Western Balkans - Refugees, asylum-seekers and other mixed movements as of end December 2019; -- https://data2.unhcr.org/en/documents/download/73832
  43. UNHCR (2019b). Albania Fact Sheet; -- https://www.unhcr.org/see/wp-content/uploads/sites/57/2019/03/Fact-Sheet-UNHCR-Albania-Updated-31-January-2019.pdf
  44. UNHCR (2019c). Inter-Agency Operational Update – Montenegro; -- https://www.unhcr.org/see/wp-content/uploads/sites/57/2019/03/UNHCR-Montenegro-2018-Factsheet.pdf
  45. UNHCR (2019d). Bosnia and Herzegovina Fact Sheet; -- https://www.unhcr.org/see/wp-content/uploads/sites/57/2020/01/BiH-Country-Fact-Sheet-December31-2019-1.pdf
  46. UNHCR (2017). Global Trends. Forced Displacement in 2016; -- https://www.unhcr.org/statistics/unhcrstats/5943e8a34/global-trends-forced-displacement-2016.html
  47. van Amersfoort H. (1996). Migration: The limits of governmental control. New Community, 22, 2: 243-257.
  48. Zanfrini L. (2016). Introduzione alla sociologia delle migrazioni. Bari: Laterza.
  49. Zanfrini L. (2010). I “confini” della cittadinanza: perché l’immigrazione disturba. Sociologia del Lavoro, 117: 40-56.
  50. Zelinsky W. (1971). The Hypothesis of the Mobility Transition. Geographical Review, 61, 2: 219-249; DOI: 10.2307/21399
  51. Fielding A. (1993). Mass migration and economic restructuring. In: King R., ed., Mass migrations in Europe: The legacy and the future (pp. 7-17). London: Belhaven Press.
  52. Frelick B., Kysel I.M. and Podkul J. (2018). The Impact of Externalization of Migration Controls on the Rights of Asylum Seekers and Other Migrants. Journal on Migration and Human Security, 4, 4, pp. 190-220; DOI: 10.1177/233150241600400402
  53. Frontex (2021). Frontex and Albania strengthen their partnership; -- https://frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/frontex-and-albania-strengthen-their-partnership-o9vW2I
  54. Frontex (2019b). Frontex launches first operation in Western Balkans; -- https://frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/frontex-launches-first-operation-in-western-balkans-znTNWM
  55. Gammelot-Hansen T. (2011). Access to Asylum. International Refugee Law and the Globalisation of Migration Control. Cambridge: Cambridge University Press; DOI: 10.1017/CBO9780511763403
  56. Giudici C. e Wihtol de Wenden C. (2016). I nuovi movimenti migratori. Il diritto alla mobilità e le politiche di accoglienza. Milano: FrancoAngeli.
  57. Haddad E. (2009). The Refugee in International Society. Between Sovereigns. Cambridge: Cambridge University Press; DOI: 10.1017/CBO978051149135
  58. Hameršak M., Hess S., Speer M., Stojić Mitrović M. (2020). The Forging of the Balkan Route. Contextualizing the Border Regime in the EU Periphery. “Movements”. Journal for Critical Migration and Border Regime Studies, 5, 1.
  59. Humans Right Watch (2016). EU: Don’t Send Syrians Back to Turkey. Lack of Jobs, School, Health Care Spurs Poverty, Exploitation. Testo disponibile al sito: -- https://www.hrw.org/news/2016/06/20/eu-dont-send-syrians-back-turkey
  60. Immacolata C. e Vendito B. (2007). I flussi migratori. Le migrazioni di transito nel Mediterraneo. MPRA Paper, University Library of Munich, Germany; -- https://www.ismed.cnr.it/personale/venditto/pdf_venditto/Art%208_2008%20I %20flussi_migratori_le_migrazioni_di_transito_nel_mediterraneo_rapporto_ mediterraneo.pdf
  61. Human Rights Watch (2016). EU: Don’t Send Syrians Back
  62. INSTAT (2020a). Press release: Foreigners in Albania; -- http://www.instat.gov.al/media/7362/foreigners-in-albania.pdf
  63. INSTAT (2020b). Asylum seekers in Albania; -- http://www.instat.gov.al/media/7360/asylum-seekers-in-albania.pdf
  64. IOM (International Organization for Migration) (2021). IOM Albania Infosheet – Published, February 2021; -- https://albania.iom.int/sites/albania/files/documents/IOM%20Albania%2026.02.2021.pdf
  65. IOM (International Organization for Migration) (2019b). Migrants having access to essential services; -- https://albania.iom.int/news/migrants-having-access-essential-services
  66. Koff H. and Naranjo Giraldo G. (2015). Living on the edge: migration, citizenship and the renegotiation of social contracts in European border regions. In: Fauri F., ed., The History of Migration in Europe. Prospectives from Economics, Politics and Sociology. London: Routledge.
  67. Liisa H. Malkki (1995). Refugees and Exile: “Refugee Studies” to the National Order of Things. Annual Review of Anthropology, 24: 495-523.
  68. Okólski M. (2012a). Introduction. In: Okólski M., ed., European Immigrations. Trends, Structures and Policy Implications. Amsterdam: Amsterdam University Press.
  69. Okólski M. (2012b). Transition from emigration to immigration. Is it the destiny of modern European countries? In: Okólski M., ed., European Immigrations. Trends, Structures and Policy Implications. Amsterdam: Amsterdam University Press.
  70. Papadopoulou-Kourkoula A. (2008). Transit Migration. The Missing Link between Emigration and Settlement. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
  71. Queirolo Palmas L. e Rahola F. (2020). Underground Europe: Lungo le rotte migranti. Milano: Mimesis.
  72. RiVolti ai Balcani (2020). Dossier Balcani, La rotta balcanica. I migranti senza diritti nel cuore dell’Europa; -- https://www.asgi.it/wp-content/uploads/2020/09/The-Balkan-Route-Report-2020-by-_-Rivolti-ai-Balcani_-italian-network.pdf
  73. Ruhrmann H. and FitzGerald D. (2018). The Externalization of Europe’s Borders in the Refugee Crisis, 2015-2016. UC San Diego Working Papers n. 194; -- https://ccis.ucsd.edu/_files/wp194.pdf
  74. Statewatch (2020). Montenegro: Frontex launches second operation on non-EU territory; -- https://www.statewatch.org/news/2020/july/montenegro-frontex-launches-second-operation-on-non-eu-territory/

Shkelzen Hasanaj, Migranti in transito e politiche migratorie sulla rotta dei Balcani occidentali: focus su Albania, Kosovo e Montenegro in "MONDI MIGRANTI" 1/2023, pp 121-146, DOI: 10.3280/MM2023-001007